ΒΙΟΤΟΠΟΣ

Θαλάσσια θηλαστικά υπάρχουν σε όλες τις θάλασσες του κόσμου. Το κάθε είδος όμως είναι προσαρμοσμένο να ζει στο φυσικό χώρο που του ταιριάζει.

Ο φυσικός χώρος, που προσφέρει σε ορισμένο σύνολο ζώων και φυτών, σταθερές συνθήκες διαβίωσης, ονομάζεται βιότοπος.

Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί τύποι βιότοπων και στον κάθε τύπο αντιστοιχούν διαφορετικά είδη θαλάσσιων θηλαστικών.

Οι θαλασσινές σπηλιές είναι οι σπηλιές που έχουν πρόσβαση από τη θάλασσα και αποτελούν ιδανικό καταφύγιο για τη μεσογειακή φώκια. Αρκετές δυσπρόσιτες θαλασσινές σπηλιές της Ελλάδας χρησιμοποιούνται από τις θηλυκές μεσογειακές φώκιες, που χρειάζονται ησυχία και προστασία από τις έντονες καιρικές συνθήκες, προκειμένου να γεννήσουν τα μικρά τους και να τα θηλάσουν. Τα μικρά μένουν αρκετές φορές μόνα στη σπηλιά, ενώ η μητέρα τους έχει πάει για κυνήγι.

​

Οι ονομασίες «φωκοσπηλιά» ή «φωκιότρυπα», που έχουν πολλές θαλασσινές σπηλιές της Ελλάδας, μαρτυρούν τη χρήση των σπηλιών από τις φώκιες.
Αρκετά θαλάσσια θηλαστικά ζουν κοντά στην ακτή (π.χ. ρινοδέλφινα, φώκαινες, φώκιες) ή σε κλειστούς κόλπους (π.χ. κοινό δελφίνι, ρινοδέλφινο) όπως ο Αμβρακικός, ο Κορινθιακός και ο Παγασητικός Κόλπος.

​

Χαρακτηριστικό αυτών των βιότοπων είναι η πλούσια σε θρεπτικά συστατικά θάλασσα, οι ήπιες φυσικές συνθήκες που επικρατούν (αρκετό φως μέσα στη θάλασσα και ζεστά νερά), αλλά και η έντονη δραστηριότητα του ανθρώπου, που τις περισσότερες φορές δυστυχώς επηρεάζει αρνητικά τα θηλαστικά.

​

Τα περισσότερα θαλάσσια θηλαστικά ζουν στο πέλαγος, δηλαδή μακριά από την ακτή, στην ανοιχτή θάλασσα. Στην επιφάνεια του πελάγους υπάρχει άφθονο οξυγόνο και πολύ φως, ενώ εκεί αναπτύσσεται και το πλαγκτόν που αποτελεί βασική πηγή τροφής των φαλαινών. Στην επιφάνεια του πελάγους βγαίνουν και όλα τα θαλάσσια θηλαστικά για να αναπνεύσουν, πριν καταδυθούν σε μεγαλύτερα βάθη, για την αναζήτηση της τροφής τους.

​

Όσο αυξάνεται το βάθος της θάλασσας, το φως ελαττώνεται. Σε βάθη μεγαλύτερα των 200 μέτρων, το φως του ήλιου φτάνει ελάχιστα, ενώ βαθύτερα δεν φτάνει ποτέ, οπότε τα ζώα είναι προσαρμοσμένα να ζουν και να κυνηγούν στο σκοτάδι.

​

Σε πολλά σημεία των ελληνικών θαλασσών, τα βάθη είναι πολύ μεγάλα (π.χ. Νότιοδυτικα της Πελοποννήσου στην Πύλο, όπου βρίσκεται το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου στα 5.125 μέτρα βάθος, καθώς και Νότιοδυτικα της Κρήτης και Νοτιοανατολικά της Ρόδου). Εκεί, μέσα στο σκοτάδι, συναντάμε απρόσμενα άφθονη τροφή για κάποια θαλάσσια θηλαστικά. Τα μεγάλα βάθη αποτελούν και το ιδανικότερο μέρος αναζήτησης μεγάλων καλαμαριών για τους φυσητήρες και τους ζιφιούς, που μπορούν να βουτάνε πολύ βαθιά για να τα πιάσουν.

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

Οι φάλαινες και οι φώκιες που ζουν, κυρίως στους ωκεανούς, πραγματοποιούν μεγάλες μεταναστεύσεις για να αναζητήσουν τροφή ή για να πάνε σε περιοχές κατάλληλες για αναπαραγωγή.

​

Τα ζώα αυτά μπορούν να διανύσουν χιλιάδες χιλιόμετρα μέσα σε λίγους μήνες και σε ακριβώς καθορισμένες χρονικές περιόδους. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους, τρώνε ελάχιστη τροφή και κυρίως καταναλώνουν από το απόθεμα λίπους που έχουν συσσωρεύσει.

​

Αλλά πώς προσανατολίζονται τα θαλάσσια θηλαστικά κατά τη μετανάστευσή τους;

​

Στα κητώδη, που έχουν γίνει και οι περισσότερες μελέτες, φαίνεται πως πυξίδα και χάρτης στις μετακινήσεις τους αποτελούν αντίστοιχα το μαγνητικό πεδίο της γης και οι ήχοι που εκπέμπουν.

Έχει αποδειχθεί, ότι τα θαλάσσια θηλαστικά αντιλαμβάνονται το μαγνητικό πεδίο της γης με τη βοήθεια ενός βιομαγνήτη, μιας εσωτερικής βιολογικής πυξίδας θα λέγαμε.

​

Ένας άλλος τρόπος προσανατολισμού τους είναι μέσω του ήχου. Τα κητώδη εκπέμποντας ήχους παίρνουν μηνύματα και πληροφορίες που τα βοηθούν να σχηματίσουν ακουστικές εικόνες. Μέσα από τις εικόνες αυτές τους έρχονται αναμνήσεις στον εγκέφαλο που τα βοηθάνε να αναγνωρίσουν μονοπάτια και τοπογραφικά στοιχεία κατά το ταξίδι τους.

​

Κάποια από τα θαλάσσια θηλαστικά που μεταναστεύουν τακτικά είναι η πτεροφάλαινα, ο φυσητήρας και η μεγάπτερη φάλαινα. Ωστόσο, οι πτεροφάλαινες και οι φυσητήρες της Μεσογείου δεν μεταναστεύουν έξω από αυτήν.

​

ΚΥΝΗΓΙ & ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Παραδόξως, τα μεγαλύτερα ζώα της Γης, οι φάλαινες, τρέφονται με κάποια από τα μικρότερα ζώα του πλανήτη, όπως ζωοπλαγκτόν, κριλ (πολύ μικρές γαρίδες) και μικρά ψάρια. Για να φάνε τα θηράματα τους ανοίγουν διάπλατα το στόμα τους συλλέγοντας πυκνά κοπάδια της μικροσκοπικού μεγέθους τροφής τους μαζί με μεγάλες ποσότητες νερού. Στη συνέχεια αποβάλλουν μόνο το νερό μέσα από τις μπαλένες και κρατάνε στο στόμα τους μόνο την τροφή τους.

Αν και το μέγεθος των θηραμάτων τους είναι μικρό, οι ποσότητες τροφής που τρώνε είναι τεράστιες και στην περίπτωση της γαλάζιας φάλαινας, που είναι το μεγαλύτερο ζώο που έζησε ποτέ στη Γη, μπορεί να φτάσει και τα 4.000 κιλά την ημέρα!

​

Άλλα θαλάσσια θηλαστικά, όπως ο φυσητήρας και ο ζιφιός, τρέφονται κυρίως με μεγάλα καλαμάρια. Για να αναζητήσουν την τροφή τους, καταδύονται σε πολύ μεγάλα βάθη. Όταν εντοπίσουν το θήραμά τους, το πλησιάζουν και το δαγκώνουν και αφού το ακινητοποιήσουν το καταπίνουν ολόκληρο χωρίς να το μασήσουν. Τα καλαμάρια αυτά, επειδή μπορεί να είναι πολύ μεγάλα (1-1,5 μέτρο), ασκούν αντίσταση και πολλές φορές τραυματίζουν τους θηρευτές τους με τα ράμφη τους και τα δόντια που έχουν στις βεντούζες των πλοκαμιών τους.

​

Τα δελφίνια, οι φώκιες και οι φώκαινες έχουν μεγαλύτερη ποικιλία στη διατροφή τους. Τρέφονται με κεφαλόποδα (χταπόδια, καλαμάρια, σουπιές,) και με πολλά ψάρια όπως σαργούς, λυθρίνια, γόπες, σπάρους, αθερίνες, κ.α.

​

Συλλαμβάνουν την τροφή με τα δόντια τους και την καταπίνουν αμάσητη. Μπορούν να καλύψουν πολλά χιλιόμετρα ψάχνοντας για την τροφή τους. Οι τροφικές προτιμήσεις των θαλάσσιων θηλαστικών σε εμπορεύσιμα και βρώσιμα είδη ψαριών, δεν τα κάνει δυστυχώς καθόλου δημοφιλή στους ψαράδες, οι οποίοι πολλές φορές τα βλέπουν ανταγωνιστικά και σε μερικές περιπτώσεις τα κυνηγούν. Αυτή η νοοτροπία είναι βέβαια πολύ λανθασμένη αφού όσο περισσότερα θαλάσσια θηλαστικά υπάρχουν σε ένα θαλάσσιο οικοσύστημα τόσο πιο υγιές και πλούσιο σε ψάρια είναι αυτό. Αντίθετα οι μεγαλύτερες απειλές για τα θαλάσσια οικοσυστήματα είναι τελείως διαφορετικές και προέρχονται κυρίως από τις δραστηριότητες των ανθρώπων (υπεραλίευση και παράνομη αλιεία, ρύπανση).

​

ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ

Τα κητώδη, όπως όλα τα θηλαστικά, κυοφορούν τα μικρά στη μήτρα τους, για ένα διάστημα που κυμαίνεται από 9 έως 18 μήνες. Είναι ζώα ζωοτόκα, δηλαδή γεννούν ζωντανά μικρά που έχουν τραφεί στον πλακούντα και δεν προέρχονται από αυγά.

​

Τα μικρά γεννιούνται με την ουρά πρώτα, για να αποφύγουν την πιθανότητα πνιγμού. Όταν κοπεί ο ομφάλιος λώρος, η μητέρα βοηθάει το νεογέννητο να ανέβει στην επιφάνεια της θάλασσας για να πάρει την πρώτη του ανάσα. Τα μικρά μπορούν να κολυμπήσουν αμέσως μετά τη γέννα.

​

Οι μαμάδες θηλάζουν τα μικρά τους για μια μεγάλη περίοδο. Το γάλα τους είναι πολύ λιπαρό και αποτελεί την ιδανική τροφή για να αναπτυχθούν γρήγορα τα μικρά. Στα περισσότερα είδη, η περίοδος θηλασμού κρατάει πάνω από ένα χρόνο και είναι σημαντική γιατί δημιουργείται ένας πολύ ισχυρός δεσμός μεταξύ της μητέρας και του μικρού.

​

Γεννούν από ένα μικρό κάθε 1-3 χρόνια.

​

Γενικά τα πτερυγιόποδα ζευγαρώνουν μια φορά το χρόνο. Γεννούν κάθε ένα ή και 2 χρόνια από ένα μικρό και η εγκυμοσύνη τους κρατάει στα περισσότερα είδη από 9 έως 11 μήνες. Η γέννα γίνεται πάντα στη στεριά.

​

Τον πρώτο καιρό και μέχρι να απογαλακτιστούν, τα μικρά είναι απόλυτα εξαρτημένα από τη μητέρα τους, η οποία τα θηλάζει και σε κάποια είδη τα εκπαιδεύει πώς να κυνηγούν τη τροφή τους. Μόλις απογαλακτιστούν τα νεαρά ζώα πρέπει να επιβιώσουν με τις δικές τους δυνάμεις κυνηγώντας μόνα τους την τροφή τους.

​

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Οδοντοκήτη

Από όλα τα θαλάσσια θηλαστικά, τα οδοντοκήτη φαίνεται πως δημιουργούν τις πιο σταθερές κοινωνικές σχέσεις μεταξύ τους. Δημιουργούν μικρά κοπάδια και σε πολλές περιπτώσεις τα μέλη του κοπαδιού παραμένουν μαζί για όλη τους τη ζωή. Έτσι, θα μείνουν με τα άρρωστα ή τραυματισμένα μέλη της ομάδας, βοηθώντας τα ορισμένες φορές να κολυμπήσουν. Θα προστατεύσουν τα μικρά της ομάδας, που η μαμά τα άφησε για λίγο για να πάει να ψάξει για τροφή. Θα θρηνήσουν το νεκρό μικρό τους. Θα εκπαιδεύσουν τα μικρά τους να κυνηγάνε, χρησιμοποιώντας σφουγγάρια σαν εργαλεία.

​

Η αλτρουιστική συμπεριφορά τους δεν περιορίζεται μονάχα στο είδος τους. Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις δελφινιών που προστατεύουν κολυμβητές από καρχαρίες κάνοντας κύκλους γύρω τους, καθώς και δελφίνια που βοηθούν τις φάλαινες που έχουν βγει στα ρηχά να ξαναβρούν το δρόμο προς την ανοιχτή θάλασσα.

​

Φάλαινες

Οι φάλαινες είναι πιο μοναχικά ζώα, αν και η σχέση μητέρας και νεογέννητης φάλαινας είναι πολύ στενή και μπορεί να διαρκέσει έως και 1 χρόνο. Τα ζώα αυτά περνούν τον περισσότερο χρόνο μόνα τους. Αν και μοναχικά ζώα όμως, φαίνεται να είναι σε συνεχή ακουστική επικοινωνία με μια ή περισσότερες φάλαινες του είδους τους, που μπορεί να βρίσκονται πολλές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Αυτή η διαρκής επικοινωνία από απόσταση, τις κρατάει ενήμερες αν βρεθεί μεγάλη ποσότητα τροφής ή αν προκύψει κάποιος κίνδυνος.

​

Πτερυγιόποδα

Οι κοινωνικοί δεσμοί στα πτερυγιόποδα είναι σύντομοι. Ο σημαντικότερος δεσμός είναι μεταξύ μητέρας και μικρού, που κρατάει για όλη τη διάρκεια του θηλασμού. Η περίοδος αυτή είναι διαφορετική σε κάθε είδος και έτσι μπορεί να κρατήσει από 3-4 μέρες, στην περίπτωση της κυστοφόρας φώκιας μέχρι και 3 με 4 μήνες, στην περίπτωση της μεσογειακής φώκιας.
Παρόλα αυτά, κάποια είδη πτερυγιόποδων συγκεντρώνονται σε πολύ μεγάλες ομάδες, που λέγονται αποικίες, σε ακτές, παραλίες ή ακόμα και στην επιφάνεια των πάγων για να γεννήσουν και να μεγαλώσουν τα μικρά τους. Πάντως οι φώκιες που ζουν στις ελληνικές θάλασσες (μεσογειακή φώκια) είναι ζώα αρκετά μοναχικά και πολύ σπάνια θα τα δούμε σε μικρές ομάδες, είτε στη θάλασσα είτε σε απομονωμένες παραλίες και κυρίως σε θαλασσινές σπηλιές.

​

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Τα κητώδη και τα πτερυγιόποδα επικοινωνούν μεταξύ τους με τη γλώσσα του σώματος και παράγοντας ήχους. Στη γλώσσα του σώματος περιλαμβάνονται τα ψηλά άλματα έξω από το νερό (όπως τα δελφίνια και οι φάλαινες) και το χτύπημα της ουράς έξω από το νερό (φυσητήρες, φάλαινες).

​

Στην παραγωγή ήχων υπάρχει μια μεγαλύτερη ποικιλία, αφού οι ήχοι που παράγονται είναι διαφορετικοί σε κάθε είδος και μοναδικοί για κάθε ζώο.
Τα πτερυγιόποδα αναγνωρίζονται μεταξύ τους και από τη μυρωδιά.

​

Κητώδη

Οι φάλαινες παράγουν ήχους και υπόηχους. Οι μεγάπτερες φάλαινες παράγουν ήχους που θυμίζουν μελαγχολικές μελωδίες. Οι ήχοι τους γίνονται αντιληπτοί σε πολύ μεγάλες αποστάσεις μέσα στο νερό και έτσι μπορούν να έχουν επικοινωνία μεταξύ τους, ακόμα και αν τις χωρίζουν ολόκληροι ωκεανοί.
Τα δελφίνια και τα υπόλοιπα οδοντοκήτη παράγουν μια μεγάλη ποικιλία ήχων και υπέρηχων, που θυμίζουν σφυρίγματα, αναστενάγματα, τριξίματα ή γρυλίσματα. Συχνά παράγουν συνεχόμενους ήχους που ακούγονται σαν κλικ. Αυτό το σύστημα επικοινωνίας θυμίζει τα σήματα Μορς και αναλύεται στην ενότητα ηχοεντοπισμός.

​

[Υπόηχοι και υπέρηχοι: Είναι ήχοι που ο άνθρωπος δεν μπορεί να ακούσει γιατί είναι σε διαφορετικές συχνότητες από αυτές που μπορούν να γίνουν αντιληπτές από το ανθρώπινο αυτί.]

​

Πτερυγιόποδα

Τα πτερυγιόποδα παράγουν μια μεγάλη ποικιλία ήχων, τόσο στην ξηρά όσο και μέσα στο νερό. Οι ήχοι αυτοί μοιάζουν με κλαψουρίσματα, γρυλίσματα, μουγκρητά και ενίοτε με σιγοτραγουδίσματα. Με τους ήχους αυτούς οι μητέρες επικοινωνούν με τα μικρά τους και τα αρσενικά αναζητούν συντρόφους ή συναγωνίζονται άλλα αρσενικά, προκειμένου να ζευγαρώσουν με ένα θηλυκό.

Τα πτερυγιόποδα αναγνωρίζονται μεταξύ τους και με την οσμή. Η μυρωδιά του κάθε ζώου είναι ξεχωριστή και σε συνδυασμό με τους ήχους, το ένα ζώο αναγνωρίζει το άλλο. Στις αποικίες των ωταρίδων, που αποτελούνται από χιλιάδες άτομα, οι μητέρες αναγνωρίζουν τα μικρά τους από τον ήχο και τη μυρωδιά τους.

​

​

​