ΜΥΘΟΙ & ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Μύθους, που αφορούν στα θαλάσσια θηλαστικά, έχουν πολλοί πολιτισμοί στον κόσμο, από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας. Έλληνες, Ινδιάνοι, Ινουίτ, Κινέζοι, Νορβηγοί, Ισλανδοί και πολλοί άλλοι λαοί που έζησαν και ζουν ακόμα κοντά στη θάλασσα, έπλασαν μύθους μέσα από τους οποίους εκπέμπεται ο θαυμασμός, η φιλία, ο σεβασμός και το δέος που νιώθει ο άνθρωπος για τα ζώα αυτά.

Σε κείμενα του Ομήρου, του Ηροδότου, του Πλούταρχου και άλλων ιστορικών και ποιητών των αρχαίων χρόνων, βρίσκουμε ιστορίες ανθρώπων που σώθηκαν από τα θαλάσσια θηλαστικά (όπως για παράδειγμα, η ιστορία του Αρίωνα από τον Ηρόδοτο) ή ιστορίες ανθρώπων που έγιναν φίλοι μαζί τους (όπως η ιστορία του δελφινιού που αγάπησε ένα αγόρι από τον ποιητή Αελιανό).
Σε άλλους μύθους, οι θεοί μεταμορφώνονται σε θαλάσσια θηλαστικά, όπως ο Απόλλωνας (ελληνική μυθολογία) σε δελφίνι και η Σέντνα (από τη μυθολογία των Ινουίτ) σε φώκια. Αλλού συναντάμε αρχαίες θεότητες, όπως η Αφροδίτη, ο Ποσειδώνας (ελληνική μυθολογία) και η Αταργάτης (συριακή θεότητα της θάλασσας) να συνοδεύονται από δελφίνια, ενώ σε άλλους μύθους τα θαλάσσια θηλαστικά διδάσκουν τους ανθρώπους να είναι μετριόφρονες (όπως στον αφρικάνικο μύθο του βασιλιά Σουλεμανί).

Ένας από τους γνωστότερους και αρχαιότερους μύθους για τα θαλάσσια θηλαστικά βρίσκεται στην Παλαιά Διαθήκη. Πρόκειται για την ιστορία του προφήτη Ιωνά που τον έφαγε μια φάλαινα και μετά από τρεις μέρες έντονης προσευχής στο Θεό, η φάλαινα άφησε τον Ιωνά να βγει από την κοιλιά της.

Πληθώρα μύθων για τα θαλάσσια θηλαστικά συναντάμε όμως και στη σύγχρονη λογοτεχνία. Ο Χέμαν Μέλβιλ στο κλασσικό βιβλίο του «Μόμπυ Ντίκ» περιγράφει το ταξίδι ενός ιδιότροπου καπετάνιου, που έχει βάλει σκοπό της ζωής του να ανακαλύψει και να σκοτώσει ένα θηριώδη φυσητήρα με το όνομα Μόμπι Ντικ. Ο Ιούλιος Βέρν στο «Δεκαπεντάχρονο πλοίαρχο» αναφέρεται στη σύγκρουση ενός πλοίου με μια φάλαινα. Από τη σύγκρουση το πλοίο μένει ακυβέρνητο και σε ρόλο πλοιάρχου αναλαμβάνει ένα δεκαπεντάχρονο παιδί. Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στο «Μοιρολόι της φώκιας» αναφέρεται στο μοιρολόι μιας φώκιας, όταν συνάντησε μέσα στη θάλασσα ένα πνιγμένο μικρό κορίτσι.

​

ΑΝΑΦΟΡΕΣ & ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Αναφορές σε θαλάσσια θηλαστικά υπάρχουν σε έργα πολλών αρχαίων συγγραφέων, όπως ο Αριστοφάνης, ο Όμηρος, ο Πλούταρχος, ο Στράβωνας, ο Οβίδιος και πολλοί άλλοι. Ο πρώτος όμως συγγραφέας στον κόσμο που έδωσε επιστημονικά στοιχεία για τη μεσογειακή φώκια, το δελφίνι, το φυσητήρα, τη φώκαινα και τη φάλαινα είναι ο Αριστοτέλης, στο έργο του «Περί των ζώων ιστορίαι». Στο έργο αυτό ο Αριστοτέλης παραθέτει στοιχεία για τη βιολογία και τη συμπεριφορά των θαλάσσιων θηλαστικών, ενώ αναφέρεται και στις διαφορές που έχουν τα διάφορα θαλάσσια θηλαστικά μεταξύ τους.
Πολύ πριν τον Αριστοτέλη και πολύ πριν την ανακάλυψη της γραφής, ο άνθρωπος χάραζε τη μορφή των θαλάσσιων θηλαστικών στις πέτρες, τους τοίχους και τα κεραμικά του. Από τις πρώτες αναπαραστάσεις θαλάσσιων θηλαστικών, θεωρούνται τα χαρακτικά φαλαινών σε πέτρες στη Βόρεια Νορβηγία, ηλικίας 9000 ετών. Αναπαραστάσεις φαλαινών σε πέτρες έφτιαχναν και οι Αβορίγινες (αυτόχθονες της Αυστραλίας). Τα πιο λεπτομερή και γεμάτα χρώματα έργα τέχνης με θέμα τα θαλάσσια θηλαστικά, σχεδιάστηκαν κατά τη διάρκεια του Μινωικού πολιτισμού (Κρήτη 3000-1500 π.Χ). Ζωνοδέλφινα διακοσμούσαν τοίχους σπιτιών στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης και το παλάτι της Κνωσού στην Κρήτη.

​

Σε πολλές ελληνικές και ρωμαϊκές πόλεις, τα νομίσματά τους είχαν παραστάσεις με θαλάσσια θηλαστικά, ενώ οι Μίνωες είχαν συμπεριλάβει στο ιερογλυφικό σύστημα γραφής τους, την εικόνα μιας φάλαινας.
Γνωστή είναι επίσης η αναπαράσταση από κεραμικό ηλικίας 2600 χρόνων, που βρέθηκε στην Ιταλία. Η αναπαράσταση δείχνει ένα μυθολογικό ήρωα να μάχεται ένα θαλάσσιο τέρας. Μάρτυρες της μάχης είναι δυο δελφίνια, ένα χταπόδι και μια μεσογειακή φώκια.
Μια από τις πιο εντυπωσιακές μαρτυρίες έρχεται από πρόσφατες ανασκαφές στη Ρόδο, που έφεραν στο φως το σκελετό μιας φώκιας που είχε θαφτεί τελετουργικά, δίπλα σε ανθρώπους. Μια ανακάλυψη που δείχνει πως οι φώκιες ήταν ιδιαίτερα αγαπητές στους ανθρώπους.

​

ΜΕΛΕΤΩΝΤΑΣ ΤΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ

Βασικά Σύνεργα

Τα κιάλια είναι ο πιο χρήσιμος εξοπλισμός για να παρατηρήσουμε τα θαλάσσια θηλαστικά. Με τα κιάλια μπορούμε να παρατηρήσουμε πιο διεξοδικά ένα θαλάσσιο θηλαστικό χωρίς να το τρομάξουμε.
Η κάμερα και η φωτογραφική μηχανή είναι επίσης βασικά σύνεργα, που μας δίνουν τη δυνατότητα να τα απαθανατίσουμε και στο βιότοπό τους.

​

Νεκροψίες Ζώων

Πολλά θαλάσσια θηλαστικά είναι πολύ δύσκολο να τα προσεγγίσουμε και να τα παρατηρήσουμε στο φυσικό τους περιβάλλον. Αυτό συμβαίνει είτε γιατί τα ζώα αυτά ζουν σε πολύ μεγάλα βάθη, είτε γιατί είναι ιδιαίτερα δυσπρόσιτα, όπως για παράδειγμα ο ζιφιός ή ο μεσοπλόδοντας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, αντλούμε πολλές πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά τους, τη μορφή τους και τις διατροφικές τους συνήθειες, από τις νεκροψίες που γίνονται σε εκβρασμένα ζώα. Επίσης, από τις νεκροψίες μαθαίνουμε τις αιτίες θανάτου των ζώων και μπορούμε να προτείνουμε τρόπους προστασίας τους.

​

Νέες Τεχνολογίες και Θαλάσσια Θηλαστικά

Με όλους τους παραπάνω τρόπους μελέτης μπορούμε να πάρουμε πληροφορίες κυρίως για τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των θαλάσσιων θηλαστικών και λιγότερες πληροφορίες για τη συμπεριφορά τους.

Οι επιστήμονες μπόρεσαν να ξεπεράσουν αυτό το εμπόδιο, τοποθετώντας ειδικούς πομπούς στη ράχη των ζώων, που τους δίνουν πληροφορίες, μέσω δορυφόρου ή μέσω δικτύου κινητής τηλεφωνίας. Μέσω του πομπού, παίρνουν πληροφορίες για το βάθος κατάδυσής τους, τα μέρη που βρίσκονται, το χρόνο που περνάνε σε μεγάλα βάθη, στην επιφάνεια της θάλασσας ή έξω από το νερό, καθώς και την ταχύτητα κολύμβησής τους.

​

Φωτοταυτοποίηση

Τα θαλάσσια θηλαστικά έχουν κάποιους χαρακτηριστικούς χρωματισμούς, ουλές, σκισίματα ή παράσιτα στο ραχιαίο πτερύγιο και στο σώμα τους. Επίσης, το ραχιαίο πτερύγιό τους μπορεί να έχει κάποιο ιδιαίτερο σχήμα ή μέγεθος που να διαφοροποιεί ένα άτομο από τα υπόλοιπα (π.χ. ένα πολύ γαμψό ή τριγωνικό πτερύγιο). Τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι μόνιμα και ανεξίτηλα και η φωτογράφηση και ανάλυσή τους, καθιστά κάθε άτομο ταυτοποιήσιμο και κατά συνέπεια αναγνωρίσιμο ακόμα και μετά από μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Η συστηματική φωτοταυτοποίηση ενός πληθυσμού θαλάσσιων θηλαστικών μπορεί να παρέχει μοναδικές πληροφορίες σχετικά με το μέγεθος και την κοινωνική δομή μιας ομάδας ή και ολόκληρου του πληθυσμού, τους ρυθμούς αύξησης ή μείωσης του πληθυσμού, την κατανομή και τους δεσμούς συγκεκριμένων ατόμων, τις μετακινήσεις και μεταναστεύσεις τους, καθώς και την εξέλιξη ενός ατόμου στην πορεία του χρόνου.

​

ΑΠΕΙΛΕΣ

Οι ανθρώπινες κοινωνίες, ειδικά στο παρελθόν, που δεν υπήρχαν τα τεχνολογικά μέσα και οι δυνατότητες στήριζαν ένα μεγάλο κομμάτι της προμήθειας πρώτων υλών στα θαλάσσια θηλαστικά. Για παράδειγμα, πριν από τη διάδοση της χρήσης του πετρελαίου και των παραγώγων του, το λίπος της φάλαινας και της φώκιας ήταν το βασικό καύσιμο για λάμπες και κεριά και ήταν η πρώτη ύλη για παρασκευή σαπουνιών, καλλυντικών και φαρμακευτικών προϊόντων. Οι Εσκιμώοι, κατάφεραν να επιζήσουν σε πολικές συνθήκες, έχοντας σαν κύρια ασχολία το κυνήγι της φώκιας και της φάλαινας, που τους εξασφάλιζαν τροφή (από το κρέας), καύσιμα (από το λίπος), ένδυση (από το δέρμα), εργαλεία και οικοδομικά υλικά (από τα κόκαλα και τις μπαλένες). Δυστυχώς, κατά τη διάρκεια του 19ου και 20ου αιώνα, ο άνθρωπος με τη χρήση εξελιγμένων τεχνολογικά μεθόδων μείωσε σε δραματικά επίπεδα τους πληθυσμούς των θαλάσσιων θηλαστικών σε όλο τον πλανήτη. Κάποια είδη εξαφανίστηκαν, καθώς κυνηγήθηκαν μέχρι πλήρους εξόντωσης.

Τις τελευταίες δεκαετίες γίνονται εκτεταμένες προσπάθειες, σε παγκόσμιο επίπεδο, να περιοριστεί η εκμετάλλευση των θαλάσσιων θηλαστικών από τον άνθρωπο και να διατηρηθούν οι φυσικοί πληθυσμοί των θαλάσσιων θηλαστικών. Πάραυτα, οι μέχρι τώρα προσπάθειες προστασίας δεν έχουν καταφέρει να ανατρέψουν τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα θαλάσσια θηλαστικά και πολλά είδη απειλούνται με εξαφάνιση, άμεσα. Η υπεραλίευση, η θαλάσσια ρύπανση και η θαλάσσια ηχορύπανση είναι μερικές μόνο από τις νέες απειλές που αντιμετωπίζουν τα θαλάσσια θηλαστικά.

​

Αλιεία

Η υπεραλίευση και η παράνομη αλιεία έχουν προκαλέσει τεράστια μείωση στα ψάρια στις θάλασσες. Άνθρωποι και θαλάσσια θηλαστικά ανταγωνίζονται για την ίδια λιγοστή διαθέσιμη τροφή στη θάλασσα. Αυτό έχει σαν συνέπεια κάποια από τα θαλάσσια θηλαστικά (φώκια, δελφίνια) που δε βρίσκουν εύκολα πια ψάρια στη θάλασσα, να τρέφονται από τα δίχτυα των ψαράδων καταστρέφοντάς τα.

Εξ’ αιτίας των ζημιών που προκαλούν τα θαλάσσια θηλαστικά στους ψαράδες, ορισμένοι τα σκοτώνουν. Μία από τις κυριότερες αιτίες θανάτου των ενήλικων μεσογειακών φωκών είναι η σκόπιμη θανάτωση.

​

Τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία

Μία από τις σημαντικότερες επιπτώσεις της αλιείας στα θαλάσσια θηλαστικά είναι ότι χιλιάδες ζώα παγιδεύονται κάθε χρόνο, τυχαία, στα δίχτυα των ψαράδων και πνίγονται, αφού δεν μπορούν να ανέβουν στην επιφάνεια της θάλασσας για να αναπνεύσουν. Άλλα πάλι, εξοντώνονται ακαριαία από παράνομες αλιευτικές δραστηριότητες, όπως η χρήση δυναμίτη.
Κάποιες σύγχρονες αλιευτικές μέθοδοι είναι τρομερά καταστροφικές.

Κάθε χρόνο, η αλιεία με παρασυρόμενα αφρόδιχτα γίνεται αιτία να πεθάνουν περίπου 300 χιλιάδες φάλαινες, δελφίνια και φώκαινες παγκοσμίως. Ο εγκλωβισμός τους στα δίχτυα των αλιευτικών σκαφών αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για την επιβίωση πολλών ειδών.

​

Συγκρούσεις με πλοία

Οι συγκρούσεις των θαλάσσιων θηλαστικών, με μεγάλα κυρίως πλοία είναι συνηθισμένες σε περιοχές όπως η Μεσόγειος θάλασσα, όπου, η θαλάσσια κυκλοφορία είναι πολύ πυκνή, και συχνά συμπίπτει με τις περιοχές όπου ζουν θαλάσσια θηλαστικά. Οι συγκρούσεις αυτές συχνά προκαλούν το σοβαρό τραυματισμό ή ακόμη και το θάνατο των θαλάσσιων θηλαστικών και κυρίως των μεγάλων, όπως οι φυσητήρες και οι πτεροφάλαινες.

​

Ηχορύπανση

Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται ραγδαία αύξηση της ηχορύπανσης στις θάλασσες. Επειδή ο ήχος διαδίδεται πιο γρήγορα και πιο μακριά στο νερό από ότι στον αέρα, πολλοί ήχοι δημιουργούν μεγάλο πρόβλημα ηχορύπανσης στη θάλασσα. Μερικοί δυνατοί ανθρωπογενείς ήχοι, όπως αυτοί που προέρχονται από στρατιωτικά σόναρ και από έρευνες για πετρέλαιο, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνοι για τα θαλάσσια θηλαστικά και μπορεί να προκαλέσουν τον τραυματισμό ή ακόμη και το θάνατό τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο μαζικός εκβρασμός 20 ζιφιών το Μάιο του 1996 στις ακτές του Κυπαρισσιακού Κόλπου και άλλων 10 στα νησιά του Ιονίου τον Οκτώβριο του 1997. Αιτία, ήταν οι εξαιρετικά δυνατοί ήχοι μέσης και χαμηλής συχνότητας, που παράχθηκαν από στρατιωτικά σόναρ κατά τη διάρκεια ασκήσεων του ΝΑΤΟ, που πραγματοποιήθηκαν την ίδια περίοδο στο Ιόνιο Πέλαγος.
Σοβαρό πρόβλημα όμως, αποτελεί και ο θόρυβος των μεγάλων πλοίων που διέρχονται από περιοχές σημαντικές για τα κητώδη. Αυτός ο θόρυβος εκπέμπεται πια σε 24ωρη διαρκή βάση και επηρεάζει και απειλεί ποικιλοτρόπως τα θαλάσσια θηλαστικά. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι φυσητήρες πιθανότατα κουφαίνονται στις συχνότητες των πλοίων και έτσι δεν μπορούν να τα αντιληφθούν, παρά μόνο όταν είναι πολύ κοντά, οπότε και η σύγκρουση μαζί τους είναι αναπόφευκτη.

​

Θαλάσσια ρύπανση

Μια άλλη σημαντική απειλή είναι η θαλάσσια ρύπανση.
Η ρύπανση των θαλασσών από βιομηχανικά απόβλητα, πετρέλαιο και άλλα χημικά ή τοξικά απόβλητα, έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα των θαλάσσιων θηλαστικών και τα καθιστά πιο ευάλωτα σε διάφορες ασθένειες.

Επίσης, αρκετές φορές τα θαλάσσια θηλαστικά μπερδεύουν τα στερεά απορρίμματα με την τροφή τους. Η κατάποση των στερεών απορριμμάτων (όπως πλαστικές σακούλες, υφάσματα, ξύλα) από τα θαλάσσια θηλαστικά, μπορεί να φράξει το πεπτικό τους σύστημα, προκαλώντας τον τραυματισμό ή και το θάνατό τους.

​

Εντατική και άναρχη παράκτια ανάπτυξη

Η εντατική και άναρχη χρήση των ακτών από τον άνθρωπο αποτελεί σημαντική απειλή για τα θαλάσσια θηλαστικά. 

​

Η συνεχής ανθρώπινη δραστηριότητα στις ακτές (τουρισμός, λιμάνια, βιομηχανίες, δρόμοι, σκάφη αναψυχής) έχει σαν συνέπεια την ενόχληση των θαλάσσιων θηλαστικών και τον εκτοπισμό τους από τους τόπους αναπαραγωγής και αναζήτησης της τροφής τους. Σε περιπτώσεις ενόχλησης των ζώων αυτών, κατά τη διάρκεια του θηλασμού, έχει παρατηρηθεί ακόμα και η διακοπή του θηλασμού ή η εγκατάλειψη των νεαρών ζώων από τις μητέρες τους. Αυτή η τακτική, μπορεί να αποβεί ολέθρια για τη ζωή των νεαρών ζώων και κατά συνέπεια για ολόκληρους πληθυσμούς απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών.

Γι’ αυτό το λόγο, είναι σημαντική η δημιουργία προστατευόμενων περιοχών, σε περιοχές που αποτελούν σημαντικό βιότοπο των θαλάσσιων θηλαστικών, ώστε η ανθρώπινη δραστηριότητα να είναι ήπια και ελεγχόμενη. Μια τέτοια περιοχή στην Ελλάδα είναι το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου και Βορείων Σποράδων. Η περιοχή αυτή είναι βασικό καταφύγιο για τη μεσογειακή φώκια, ενώ αποτελεί σημαντικό βιότοπο και για άλλα θαλάσσια θηλαστικά όπως το κοινό δελφίνι, το ζωνοδέλφινο και το ρινοδέλφινο.

​

Κλιματική αλλαγή

Το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, αν συνεχιστεί με τους ίδιους ρυθμούς, φαίνεται πως θα έχει καταστροφικές συνέπειες για κάποια θαλάσσια θηλαστικά. Μια από τις μεγαλύτερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, είναι το λιώσιμο των πάγων στις πολικές περιοχές, ένα φαινόμενο που αδιαμφισβήτητα θα επηρεάσει τη ζωή των θαλάσσιων θηλαστικών σε πολλά επίπεδα.

Για παράδειγμα, οι φώκιες που ζουν στους πόλους κινδυνεύουν άμεσα με εξαφάνιση, καθώς το λιώσιμο των πάγων στην περιοχή δεν μπορεί να προφυλάξει τα νεογέννητα φωκάκια που ζουν στους πάγους. Τα μικρά χρειάζεται να παραμείνουν ένα διάστημα επάνω στον πάγο. Μέσα σε αυτό το διάστημα, δημιουργούν ένα στρώμα λίπους και αποκτούν νέο τρίχωμα, εφόδια κατάλληλα για το κολύμπι στην παγωμένη θάλασσα. Αν τα μικρά μπουν στη θάλασσα, πριν προετοιμαστούν κατάλληλα, θα πεθάνουν από το κρύο.

​

Κυνήγι

Για χιλιάδες χρόνια ο άνθρωπος κυνηγούσε τα θαλάσσια θηλαστικά για τη γούνα, το δέρμα, το κρέας και το λίπος τους. Το εντατικό κυνήγι τους ξεκίνησε τα τελευταία 300 χρόνια. Σε αυτό συνέβαλε η κατασκευή γρηγορότερων, μεγαλύτερων και ασφαλέστερων πλοίων και ο σχεδιασμός αποτελεσματικότερων κυνηγητικών εργαλείων.

Έτσι, το κυνήγι της φώκιας και της φάλαινας έγινε μια προσοδοφόρα επιχείρηση μεγάλης κλίμακας. Συνέπεια αυτής της εξέλιξης ήταν η μαζική σφαγή των γουνοφόρων φωκών τον 19ο αιώνα και η εξόντωση 2.000.000 φαλαινών τον 20ο αιώνα, μόνο στο νότιο ημισφαίριο της Γης.
Το αδυσώπητο και ανηλεές κυνήγι τους, μείωσε τον πληθυσμό πολλών θαλάσσιων θηλαστικών σε πολύ χαμηλά επίπεδα (όπως της μεγάπτερης φάλαινας και της πτεροφάλαινας), ενώ κάποια άλλα θαλάσσια θηλαστικά εξαφανίστηκαν ολοσχερώς (όπως η φώκια μοναχός της Καραϊβικής και η θαλάσσια αγελάδα του Στέλλερ).

Δυστυχώς, παρά τις προσπάθειες που γίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο για τον περιορισμό ή και την απαγόρευση του κυνηγιού των θαλάσσιων θηλαστικών, χώρες όπως η Ιαπωνία, ο Καναδάς, η Νορβηγία και η Ισλανδία συνεχίζουν το κυνήγι των ζώων αυτών.

​

Αιχμαλωσία

Μία ακόμα σημαντική ανθρωπογενής απειλή για τα θαλάσσια θηλαστικά, η οποία έχει βαθιές ιστορικές ρίζες είναι η αιχμαλωσία τους. Ο άνθρωπος είχε αρχίσει να αιχμαλωτίζει θαλάσσια θηλαστικά για διάφορους σκοπούς, όπως η «εκπαίδευσή» τους, σαν ζώα διασκέδασης και ψυχαγωγίας, εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Αναφορές υπάρχουν από τον 1ο αιώνα μ.Χ., όπου Ρωμαίοι φρουροί αιχμαλώτισαν μια φάλαινα όρκα που εκβράστηκε ζωντανή στις ακτές. Μαρτυρίες έχουμε και για Σκανδιναβούς άρχοντες, που συλλάμβαναν πολικές αρκούδες το Μεσαίωνα καθώς και για θηριοδαμαστές του 18ου αιώνα, που χρησιμοποιούσαν φώκιες σε επιδείξεις.

​

Δυστυχώς, η αιχμαλωσία θαλάσσιων θηλαστικών έγινε πιο εντατική από το 1930 περίπου και μετά, όταν δημιουργήθηκε το πρώτο δελφινάριο στη Φλόριντα των ΗΠΑ. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80, δημιουργήθηκαν δελφινάρια και ενυδρεία σε πολλές περιοχές της Βόρειας Αμερικής, της Ευρώπης, της Ιαπωνίας και της Αυστραλίας.

Τον τελευταίο αιώνα, τα θαλάσσια θηλαστικά χρησιμοποιούνται και για στρατιωτικούς σκοπούς. Τα ζώα αυτά εκπαιδεύονται και εικάζεται ότι χρησιμοποιούνται για την ανίχνευση εχθρικών υποβρυχίων ή την τοποθέτηση υποβρύχιων ναρκών. «Στρατιωτικά» δελφίνια χρησιμοποιήθηκαν π.χ. και στους πολέμους του Περσικού Κόλπου, από το πολεμικό ναυτικό των ΗΠΑ.

​

Σε κάθε περίπτωση, η αιχμαλωσία των θαλάσσιων θηλαστικών οδηγεί τα αιχμάλωτα ζώα σε μη φυσιολογικές συμπεριφορές, προκαλεί έντονο στρες και αποξένωση από το φυσικό τους περιβάλλον και την κοινωνική τους ζωή.

​

Η ελληνική, ευρωπαϊκή και διεθνής νομοθεσία απαγορεύει τη σύλληψη και εμπορία των θαλάσσιων θηλαστικών (όπως και όλων των άγριων ζώων), με σκοπό τη διατήρησή τους στην αιχμαλωσία.

Εξαίρεση στο παραπάνω αποτελούν οι περιπτώσεις ζώων που:

• έχουν ανάγκη περίθαλψης (ορφανά, τραυματισμένα, άρρωστα),

• βρίσκονται σε έκτακτη ανάγκη (εξαιτίας εκτεταμένης ρύπανσης ή επιδημιών),

• δεν μπορούν να επανενταχθούν στους φυσικούς πληθυσμούς, όπως ζώα που έχουν γεννηθεί είτε προέρχονται από μακρά παραμονή σε ενυδρεία ή δελφινάρια

• εξαιτίας ανατομικών προβλημάτων είτε αναπηριών δεν μπορούν να επιβιώσουν μόνα τους στο φυσικό περιβάλλον.

​

Στις περιπτώσεις αυτές, τα ζώα θα πρέπει να διατηρούνται στις καλύτερες δυνατές συνθήκες με την κατάλληλη κτηνιατρική φροντίδα και σύμφωνα με τις προδιαγραφές και τα πρωτόκολλα που ισχύουν και έχουν θεσπιστεί, από διεθνώς αναγνωρισμένους φορείς, χωρίς ποτέ να γίνονται «προϊόντα» οικονομικής εκμετάλλευσης.

​

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

Από τα 14 είδη θαλάσσιων θηλαστικών που ζουν μόνιμα ή περιστασιακά στις ελληνικές θάλασσες, σχεδόν όλα αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης. Περισσότερο από όλα όμως απειλείται με εξαφάνιση ο πληθυσμός του κοινού δελφινιού, του φυσητήρα, της φώκαιναςτης και κυρίως της μεσογειακής φώκιας.

Σύμφωνα με τη διεθνή και ελληνική νομοθεσία, όλα τα απειλούμενα με εξαφάνιση ζώα προστατεύονται από το κυνήγι, τη σύλληψη ή την κράτηση, την όχληση και την εμπορική συναλλαγή, συμπεριλαμβανομένων των προϊόντων που προέρχονται από τα ζώα αυτά.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συμβάλλει στις προσπάθειες προστασίας των θαλάσσιων θηλαστικών και μέσω της νομοθεσίας της, αλλά και ασκώντας πίεση και σε άλλες χώρες που δεν έχουν τόσο φιλικές πολιτικές προς αυτά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι πιέσεις που ασκεί σε χώρες που συνεχίζουν τη φαλαινοθηρία (όπως η Ιαπωνία, η Νορβηγία και η Ισλανδία). Επίσης, η απαγόρευση προϊόντων από είδη φώκιας στις ευρωπαϊκές αγορές, υπήρξε μια αποτελεσματική προσπάθεια να μειωθεί το αδυσώπητο κυνήγι των φωκών στον Καναδά.
Η ελληνική και η διεθνής νομοθεσία προστατεύουν και τους βιότοπους των απειλούμενων ειδών. Με βάση αυτή τη νομοθεσία στη χώρα μας, ιδρύθηκε το 1992 το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων. Το Πάρκο αυτό αποτελεί το μοναδικό θαλάσσιο καταφύγιο στην Ελλάδα, που έχει σαν στόχο την προστασία των θαλάσσιων θηλαστικών και αποτελεί βιότοπο της μεσογειακής φώκιας.

​

Αν και γίνονται προσπάθειες να δημιουργηθούν περισσότερα θαλάσσια καταφύγια (στην Κίμωλο, στον Κορινθιακό Κόλπο, στην Κάρπαθο, κ.α.), στην πράξη τα θαλάσσια θηλαστικά των ελληνικών θαλασσών παραμένουν απροστάτευτα. Πολλά είναι τα θαλάσσια θηλαστικά που εκβράζονται κάθε χρόνο νεκρά στις ακτές από ανθρωπογενή αίτια.

Στην Ελλάδα σημαντικό ρόλο για την προστασία των θαλάσσιων θηλαστικών έχουν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, όπως η MOm/Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας, το WWF-Ελλάς, το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος και το Ινστιτούτο Tethys (με έδρα την Ιταλία).

​

ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΜΕ

• Ειδοποιούμε αμέσως, αν δούμε ένα θαλάσσιο θηλαστικό ζωντανό ή νεκρό. Παίρνουμε φωτογραφίες, συγκρατούμε το χρώμα του, το μέγεθος του και άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και ενημερώνουμε αμέσως το πλησιέστερο λιμεναρχείο, τη MΟm αν είναι φώκια (210 5222 888) ή το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος αν είναι κητώδες (210 – 8960108).

 

• Φροντίζουμε να διατηρούμε καθαρές τις ακτές και τη θάλασσα.Δεν ξεχνούμε ότι η επιβίωση των θαλάσσιων θηλαστικών εξαρτάται άμεσα από το καθαρό περιβάλλον.Δεν ενοχλούμε, ούτε χαϊδεύουμε τα θαλάσσια θηλαστικά, γιατί μπορεί να τα τρομάξουμε ή να μας τρομάξουν ή μπορούμε να τους μεταφέρουμε επικίνδυνες ιώσεις. Τα ζώα αυτά είναι άγρια και σαν τέτοια θα πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε.

 

• Δεν τρώμε ούτε ψαρεύουμε ψάρια που είναι κάτω από το επιτρεπόμενο μέγεθος: Τα ψάρια στις θάλασσες λιγοστεύουν και γι’ αυτό θα πρέπει τα μικρά ψάρια να παραμένουν στη θάλασσα για να μεγαλώσουν και να γεννήσουν περισσότερα ψάρια.

​

• Μαθαίνουμε περισσότερα για τα θαλάσσια ζώα. Όσο περισσότερα γνωρίζουμε τόσο καλύτερα μπορούμε να τα προστατεύσουμε.

​

• Μιλάμε στην οικογένεια μας και τους φίλους μας για τα θαλάσσια θηλαστικά της Ελλάδας και την ανάγκη προστασίας τους.

 

• Ειδοποιούμε το τοπικό λιμεναρχείο αν δούμε κάποιο πλοίο ή σκάφος αναψυχής να ρυπαίνει.

 

• Ενημερωνόμαστε για τα περιβαλλοντικά θέματα της περιοχής μας. Συμμετέχουμε στις προσπάθειες καθαρισμού, ανακύκλωσης ή δενδροφύτευσης του δήμου ή του σχολείου μας.

​

• Δεν αγοράζουμε διακοσμητικά ή άλλα προϊόντα που προέρχονται από θαλάσσια είδη. Αν θέλουμε αγοράζουμε τις καλόγουστες απομιμήσεις και όχι τα αληθινά.

​

• Υποστηρίζουμε το έργο των περιβαλλοντικών οργανώσεων πουασχολούνται με τα θαλάσσια θηλαστικά της Ελλάδας, όπως η MΟm, το WWF Ελλάς και το Ινστιτούτο ΠΕΛΑΓΟΣ.